Trong ký ức của tôi, hình ảnh mẹ hiện lên gắn bó với đồng quê, vườn quê với bao thương nhớ bồi hồi. Vườn mẹ có màu nâu trầm của đất, sắc vàng hoa cúc ánh lên làm sáng cả một góc vườn, cây thị cổ thụ bà trồng giờ đang còn quả chín - thị thơm vào đêm không ngủ, tóc bạc của bà đêm đêm không ngủ, mỗi sợi tóc là một sợi đêm lật sang ánh sáng ngày. Vườn mẹ có những cây cỏ thơm mùi thuốc bắc, có những luống rau đọc lên thật dung dị, rau tập tàng, rau ngót, rau đay. Vườn mẹ có rất nhiều loài chim bay về trong mùa quả chín: chim chào mào đỏ đuôi, chim khách nhẫn nha, chim chích chòe líu lo dậy sớm, chuồn chuồn ớt đỏ thập thò. Vườn mẹ là cái nôi dưỡng sinh từ tấm lòng thơm thảo của mẹ. Con là chồi, mẹ là quả, là hoa. Vườn mẹ trải rộng ra cánh đồng sau mùa gặt. Bao vất vả lo âu, trên đồng khô, đồng cạn nứt nẻ chân chim, rạn cả nếp da người để đổi lấy hạt gạo tròn đầy. Hạt gạo là hạt vàng mười giấu sâu trong vỏ áo trấu thô ráp để nở bung cả nồi cơm đến ngọn khói trên mái rạ cũng thơm hương mới.

Cánh đồng của mẹ tôi có một cây gạo cổ thụ như một lão nông lực lưỡng da dẻ sần sùi nhiều hốc nổi cục. Thế mà màu hoa đỏ ối thắm một màu rực rỡ kiêu hãnh. Những chùm hoa như những chùm chim lửa đậu kín cành. Cả cây gạo như một bó đuốc rừng rực cháy, như muốn phả hơi ấm cái sắc đỏ phù sa ấy vào không gian đồng quê trong những ngày giá buốt. Cây gạo như một chứng nhân để người đi xa nhận ra  dáng quê,  dáng mẹ. Ai đã đặt tên cho cây là gạo, tên gạo nhưng có làm ra hạt gạo đâu, tên gạo thắm thiết là bóng mát những ngày nắng nôi. Mẹ tôi thật thảnh thơi khi ngả nón bên gốc gạo và thong thả nhai trầu, miếng trầu cũng đỏ như màu hoa gạo ấy.

 Cánh đồng của mẹ có khi thu nhỏ trong những bồ, những thúng để rồi giần sàng nhặt nhạnh gom góp cho đủ đầy. Với mẹ, không có gì lép cả, hạt thóc đầy cho hạt gạo căng, hạt cơm thơm, hạt thóc lép thì ủ thành bếp trấu, đến cả vại cà cũng được mẹ đội cho cái chóp nón đã thủng. Những đồ vật nhà nông quanh mẹ nhưng cũng có linh hồn thật sống động. Này cái nia, cái rá, nào cái cuốc, cái cào, này cái nồi, cái chảo bên mẹ mòn theo ngày tháng, nhưng để sáng lên bóng loáng. Mẹ đến với cánh đồng là đến với đất đai, chạm tay vào đất đai, bấm chân vào đất đai. Ôi đất đai qua bao lụt bão vẫn ngân ngấn phù sa, dù mùa nắng thì nẻ toác như đôi mắt mẹ rạn trên chim. Bàn tay mẹ đã khâu lại, viền lại, đắp bồi lại những nứt nẻ để ươm cây gieo hạt nảy mầm nhánh thiện cho mùa màng ấm no, ấm no cả lòng người tình người. 

Mùa cấy. Ảnh: Đặng Thiện Chân

Cánh đồng là nơi mẹ đi qua để đến chợ, đi trong giá rét căm căm, đi trong bước chân cỏ may bám quần, đi qua vụ mùa vừa mới thu hoạch để đem những nông sản mình làm ra đến chợ. Chợ đâu phải là nơi bán mua, chợ còn là hỏi thăm nhau làng trên xóm dưới trao gửi ân tình. Mẹ bán đi nhọc nhằn, mua lại tiếng cười lời chào cởi mở. Chợ quê tháng mười của mẹ họp ở cuối làng nơi dựng tạm mấy phiên tre, mái rạ mà ấm áp, thân thiết, gần gũi lạ lùng. Quà quê có gì đâu từ những sản phẩm chiết ra, chắt ra từ hạt gạo mà thơm mà lành. Tôi nhiều khi tự hỏi: Sao mẹ lại thích bánh đa đến thế. Cái bánh đa tròn quạt than nướng lên bao nỗi phập phồng thế mà bùi, nghe tiếng vỡ rôm rốp đã thấy ấm lòng. Cũng từ hạt gạo xay thành bột trắng rồi tráng thành bánh mỏng, rắc vào đó lấm tấm những hạt vừng như gieo bao hạt tình hạt nghĩa, lại phơi qua nắng qua sương cho ngấm cái hồn quê vị quê thơm thảo. Chợ quê tháng mười của mẹ tất cả đều tươi rói và sốt sắng. Mớ tôm, mớ tép mới vớt lên đêm qua ở cầu sông còn búng thon thót. Lũ cua đồng béo núc ních bò rào rạo trong cái giỏ vừa mới bắt về. Mẹ chưa một lần vào siêu thị. Mẹ bảo: “Mua bán gì mà không nghe mặc cả lên xuống thì mất vui”. Mẹ thèm tiếng người, tiếng chợ. Nghe đã quen tai, mắt đã quen nhìn, người đã quen thuộc. Đời chợ thì dài mà đời người quá ngắn. Và mẹ tôi đến một ngày nào đó không bước nổi chân ra chợ thì lúc ấy mẹ buồn biết bao. Chợ quê tháng mười hình như họp cũng nhanh hơn. Cứ loáng thoáng chen vai, chen bao niềm vui mà không thấy thiếu thừa, đầy vơi hẫng hụt…

Tháng mười của mẹ ơi! Mong sao cho trời chóng sáng. Và bóng mẹ tôi lại in trên vách tường nhà bếp chập chờn. Lửa rơm cứ vun lên mà lửa trấu cứ mãi âm thầm bền bỉ trong không gian riêng của mẹ. Và trong những đêm thao thức khó ngủ tháng 10 ấy, hình ảnh mẹ đồng quê, vườn quê hiện lên thật ám ảnh mà da diết bao tình thương yêu đi suốt cuộc đời con.

N.H.H