Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, kể từ tháng 2 năm 1948, Vương Đình Nhỏ được giác ngộ cách mạng và gia nhập quân đội thuộc Đại đội 25 Kỳ Anh, Hà Tĩnh tham gia cuộc kháng chiến chống giặc Pháp, lúc này anh vừa tròn 23 tuổi.

Năm 1968, giặc Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc. Hà Tĩnh là một trong những tuyến lửa của cuộc chiến tranh chống Mỹ, nơi được xem là mảnh đất “Cửa tử” Ngã Ba Đồng Lộc có vị trí rất quan trọng trong mạng lưới giao thông Bắc - Nam. Đây cũng là nơi có địa hình phức tạp hiểm yếu vì toàn bộ khu vực Ngã Ba Đồng Lộc nằm trên một vùng đồi hẹp.

Trong 7 tháng giặc Mỹ ném bom hạn chế vào Ngã Ba 1863 lần, ném gần 50.000 quả bom các loại, chưa kể đạn rốc két và đạn 20mm. Bình quân mỗi tháng chúng đánh trên 800 quả bom các loại. Bằng mọi giá đế quốc Mỹ muốn biến ngã ba này thành điểm chết “Trở về thời kỳ đồ đá”, thành một bãi hoang không có bóng người, không một chuyến xe qua.

Vương Đình Nhỏ phá bom từ trường ở Ngã ba Đồng Lộc. Ảnh: Tư liệu

Đội phá bom cảm tử được thành lập bao gồm 12 người. Vương Đình Nhỏ được chỉ định làm đội trưởng. Công việc của đội phá bom cảm tử tiến hành ngay khi máy may Mỹ ngừng bắn phá. Toàn bộ số bom từ trường và bom nổ chậm bị thả xuống đây đều bị vô hiệu. Vương Đình Nhỏ tìm ra cách đánh bom bằng bộc phá làm lợi cho nhà nước. Phương châm của đội phá bom cảm tử là lấy thuốc bom của Mỹ làm bộc phá đánh bom Mỹ. Vương Đình Nhỏ là người chưa một lần chịu bó tay trước bất kỳ một quả bom nổ chậm nào ở đây. Những lần phá bom thành công theo sáng kiến mới của anh đều được phổ biến. Tối ngày 18/5/1968, chuẩn bị cho ngày sinh nhật Bác Hồ, Vương Đình Nhỏ đã cùng đồng đội lấy bảng đen ra vẽ hình nghiên cứu cách phá các loại bom. Sau một đêm thức trắng với sáng kiến mới, đúng ngày 19/5 với quyết tâm lập thành tích chào mừng sinh nhật Bác, Vương Đình Nhỏ thực hành ngay trên chiến trường. Thật bất ngờ, anh chỉ cần gọt nhỏ quả bộc phá loại 200g còn lại 150g, kích nổ dây chuyền 6 quả một lúc. Sau nhiều đêm nghiên cứu, anh đề xuất phương án đánh bom kỹ thuật dùng bộc phá tách đầu nổ ra khỏi quả bom và cho bay ra xa mặt đường và cho nổ trên không. Thành công tiêu biểu cho sáng kiến này là trận phá thành công 19 quả bảo vệ được đoạn đường mấy trăm mét ở ngã ba Khiêm Ích. Nếu đánh 19 quả này theo lối cũ thì Thanh niên xung phong phải lấp tới 1.700 m3đất. Trận tiêu biểu thứ hai là Vương Đình Nhỏ phá thành công 29 quả bom nằm trên đồng lúa đã chín ngay Ngã Ba Đồng Lộc. Anh đã đánh theo phương pháp cho nổ trên không bảo vệ được 40 mẫu lúa để bà con thu hoạch. Đồng chí Nguyễn Tiến Chương - Bí thư Tỉnh ủy Hà Tĩnh lúc bấy giờ đã đến dự bữa cơm liên hoan mừng chiến thắng ở trận phá bom xuất sắc, thành công và an toàn cùng với anh Nhỏ và đội phá bom “Cảm tử” ngay trên bãi bom vừa phá xong.

Không kể số bom Vương Đình Nhỏ phá thành công trong suốt 20 năm trước khi về tham gia chiến trường Đồng Lộc thì riêng những năm tháng tham gia đội phá bom “Cảm tử” ở Đồng Lộc anh đã chỉ huy đội đánh được 529 quả bom các loại. Riêng tự tay Vương Đình Nhỏ đánh thành công 198 quả, lấy được 620 kg thuốc nổ làm lợi cho nhà nước hàng trăm triệu đồng. Nếu tính cả những năm tháng 1972 Vương Đình Nhỏ cùng đồng đội phá được 898 quả bom các loại, có giá trị hàng trăm ngàn bảng Anh.

Vương Đình Nhỏ là người tham gia cùng với đồng đội tìm kiếm thi thể của 10 cô gái Ngã Ba Đồng Lộc. Sau 3 ngày tìm kiếm dưới mưa bom bão đạn, hầu hết mọi người đã mất hết hi vọng thì Vương Đình Nhỏ là người trụ lại sau cùng miệt mài tìm kiếm. Chính anh đã tìm được thi thể cô thứ 10 là chị Hồ Thị Cúc đưa về mai táng cùng đồng đội.

Vương Đình Nhỏ và đội phá bom “Cảm tử” của anh là mũi nhọn xung kích đầu tiên trên chiến trận giải tỏa Đồng Lộc. Nhiệm vụ của Vương Đình Nhỏ gắn bó mật thiết với anh hùng La Thị Tám, cô gái đếm cắm mốc bom nổ chậm. La Thị Tám luôn tin tưởng có Vương Đình Nhỏ - dũng sĩ khai tử cho những quả bom còn lại để thông đường cho xe qua. Đội bom của Vương Đình Nhỏ phá xong bom thì các lực lượng khác mới đi làm nhiệm vụ. Vì vậy, công việc của anh Nhỏ được xem là quan trọng hàng đầu và nguy hiểm nhất trong tiến trình giải tỏa Đồng Lộc. Vương Đình Nhỏ đã hơn 30 lần bị vùi dập và chịu nhiều sức ép của bom đạn.

Anh được Nhà nước trao tặng trên 10 Huân chương các loại. Năm 1990, Vương Đình Nhỏ phải tha phương lao động kiếm sống ở tận huyện Hương Hóa - Quảng Trị. Nghe danh anh Vương Đình Nhỏ phá bom, địa phương đã nhờ anh phá hộ 3 quả bom còn sót lại ở một UBND xã vùng Lao Bảo, anh Nhỏ nhận lời phá giúp. Không may 3 quả nằm sâu phát nổ. Vương Đình Nhỏ bị nạn ngày 26/01/1990 để lại vợ và 6 đứa con thơ dại.

Sau cái chết của Vương Đình Nhỏ, báo chí đã về tìm hiểu cuộc sống khó khăn của vợ con anh. Báo Lao động, Báo Tiền phong, Báo An ninh thế giới đã viết bài về cuộc đời anh dũng và số phận éo le của “Ông vua phá bom Vương Đình Nhỏ” và đề nghị Đảng và Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng. Nhà văn Bùi Quang Thanh kể lại chuyện đưa cháu Vương Thị Thương từ Đồng Lộc - Hà Tĩnh vào Lao Bảo đi tìm mộ bố. Chuyện kể rằng: Hồi Vương Đình Nhỏ vào Lao Bảo - Quảng Trị để phá một số quả bom ảnh hưởng đến sản xuất và sinh hoạt của nhân dân. Hồi đó cùng hi sinh với Vương Đình Nhỏ có đại úy Hồ Mường người dân tộc Vân Kiều. Sau khi 4 người hi sinh cùng lúc, người dân chỉ nhặt được một phần thân thể bị bom nổ tung của 4 người chôn thành một mộ. Cái mộ ấy sau này được dân Vân Kiều đưa vào Núi Ma chôn cất theo phong tục tập quán của họ không ai có thể biết được. Anh Bùi Quang Thanh đã làm việc với cán bộ địa phương nơi ấy, thuyết phục mãi họ mới cho gần chục người đi kèm, đưa cháu Thương vào Rừng Ma. Người chủ trì hôm ấy là bà Hồ Thị Đêm mẹ của Hồ Mường. Những bí mật của người Vân Kiều được hé mở khi có mặt của cháu Thương. Hôm ấy bà Hồ Thị Đêm bốc một nắm đất gói vào giấy đưa cho cháu Vương Thị Thương, cháu đã khóc ngất khi nhận được nắm đất ấy. Khi đi về khách sạn nghỉ và gác lên tủ, không hiểu vì lý do gì mà cháu Thương đau dữ dội rồi ngất lịm. Bùi Quang Thanh phải đưa cháu đi trạm xá nhưng khi khám thì không phát hiện ra bệnh tật gì. Sau đó cháu tỉnh lại và đưa nắm đất về quê lập một lăng mộ tại nhà mẹ cháu.

Điều làm chúng tôi băn khoăn nhất là anh Vương Đình Nhỏ - người có thành tích bậc nhất ở Ngã Ba Đồng Lộc, vì đi phá bom cho chính quyền và nhân dân Lao Bảo đã hy sinh. Chính quyền đoàn thể, mặt trận ở Lao Bảo đã hết lòng vì sự nghiệp cách mạng mà làm đơn đề nghị truy tặng liệt sỹ cho Vương Đình Nhỏ nhưng không hiểu vì sao phía Sở Lao động Thương Binh và Xã hội Hà Tĩnh và chính quyền các cấp có trách nhiệm chưa làm. Lỗi này tại ai thì cũng là câu chuyện của quá khứ. Nếu bây giờ có khôi phục lại cũng đã quá muộn màng. Chỉ biết rằng đến nay cuộc đời của anh Vương Đình Nhỏ đã qua trọn 100 năm. Người anh hùng ấy là số một của Ngã Ba Đồng Lộc. Nói đến Ngã Ba Đồng Lộc thì người đầu tiên phải nhắc đến là Vương Đình Nhỏ.

Về nỗi “oan tình” cho “Vua phá bom” ở Ngã Ba Đồng Lộc, làng xóm kể lại: Sáng 19/5/1968 với quyết tâm lập thành tích chào mừng ngày sinh nhật Bác Hồ, Vương Đình Nhỏ đã chuẩn bị đi phá năm quả bom đang nằm ở giữa Ngã Ba Đồng Lộc. Khi làm lễ truy điệu sống anh Nhỏ, đơn vị đã chuẩn bị một cỗ quan tài sơn son. Một cô gái khoảng 18 tuổi đã ôm cỗ quan tài khóc nức nở. Người ấy là Trần Thị Luận. Bố của Luận là ông Trần Ký - chiến sĩ dân quân lúc ấy tham gia đội cảm tử phá bom cùng Vương Đình Nhỏ cũng hi sinh. Mấy chị em Luận mồ côi. Sẵn vết thương lòng Luận khóc thảm thiết. Suốt cả buổi sáng 19/5, Luận ngồi trên đồi nín thở dõi về phía Ngã Ba. Khi thấy hình bóng chú Nhỏ đã chạy xa khỏi hiện trường, 5 quả bom mới bùng lên... bố bị rồi chỉ còn chú Nhỏ...

Ngày ấy, có anh Nguyễn Mậu quê xã Kỳ Thư đem lòng yêu thương Luận. Gia đình đã đi lại xin làm lễ bỏ trầu và hẹn ngày cưới. Luận đặt ra một yêu cầu là nếu lấy Luận thì anh Mậu phải ở rể vì bố Luận đã mất, mẹ sức khỏe yếu, Luận còn nhiệm vụ nuôi dưỡng mẹ và em. Vì Mậu còn nhùng nhằng chưa quyết định, Luận gặp chú Nhỏ đã li dị vợ, Luận đem lòng yêu thương. Tuy tuổi tác chênh lệch, nhưng chú Nhỏ quyết tâm ở lại Đồng Lộc. Thế là họ xây dựng gia đình với nhau. Rồi những ngày tháng của năm 1972 máy bay Mỹ lại ném bom hủy diệt Đồng Lộc, anh Nhỏ lại đi phá bom Luận lại thót tim và khóc hết nước mắt. Ngày ấy đội cảm tử phá bom làm hồ sơ đề nghị phong tặng Anh hùng lực lượng vũ trang cho đội trưởng Vương Đình Nhỏ. Có người cho rằng: Nhỏ bỏ vợ cả lấy vợ hai trẻ đẹp hơn nên hồ sơ bị gác lại mấy lần.

Người giải oan và lời giải oan cho Vương Đình Nhỏ

Khởi xướng ra việc này là hai bác Nguyễn Tiến  Chương và Trần Quang Đạt - Nguyên Bí thư Tỉnh ủy và Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh thời chống Mỹ cứu nước. Bác Chương tâm sự, Mình cũng đã ngoài 80, có bao việc đáng làm mà chưa làm được. Điều day dứt nhất là Vương Đình Nhỏ người có công bậc nhất ở Ngã Ba Đồng Lộc chưa được phong tặng anh hùng. Đại tá Võ Văn Minh - Trưởng phòng Lịch sử Quân khu 4 - trước khi nghỉ hưu về Đà Nẵng đã tìm đến mình và đề nghị nên có cuộc vận động giải nỗi oan tình để làm lại danh hiệu anh hùng cho Nhỏ khỏi thiệt thòi. Vương Đình Nhỏ là người gắn bó với mình từ đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chính mình là người giới thiệu nó vào đội quân cảm tử của Hà Tĩnh...

Bác Trần Quang Đạt thời ấy là Trưởng ban Bảo vệ giao thông. Khi Đồng Lộc bị bom nổ chậm, Mỹ ngăn tắc đường bác Đạt đã đi tìm đưa Vương Đình Nhỏ vào đây. Bác rất hiểu rõ lòng dũng cảm và công lao của con người này. Cuối năm 2003, bác Đạt đã hai lần bám theo xe khách vào tận xã Kỳ Thịnh để tìm giải nỗi oan của người lính cũ. Trong “Biên bản xác minh lịch sử Vương Đình Nhỏ” ngày 4/9/2003, qua các già làng trưởng bản và cán bộ đương nhiệm có con dấu của chính quyền thể hiện: “Vương Đình Nhỏ sinh quán tại thôn Thượng Phong, xã Kỳ Thịnh có vợ là Lê Thị Nhưng người cùng quê. Vợ kém chồng 17 tuổi. Trong quá trình anh Nhỏ ở quân đội vợ anh ở nhà có quan hệ không lành mạnh, thiếu chung thủy. Lời qua tiếng lại trong nhân dân và gia đình. Hai người sống không hạnh phúc khi anh Nhỏ về họ đã thuận tình ly hôn. Chị Nhưng đi lấy chồng...”. Tôi hỏi bác Đạt: Lúc ấy là chủ tịch tỉnh sao bác không cho xác minh cận kề mà để đến bây giờ mới làm? Bác Đạt cho rằng thời chiến có những việc bức xúc cần giải quyết nên sự việc của anh Vương Đình Nhỏ đã bị bỏ qua. Hơn nữa ngày ấy có nguồn thông tin cho là Nhỏ ruồng bỏ vợ cũ để đi lấy vợ mới trẻ hơn. Điều quan trọng nhất là: Quan niệm của một thời đã làm người anh hùng thì phải một vợ một chồng chứ không có chuyện xê dịch. Tổ chức cơ sở họ yêu cầu Vương Đình Nhỏ chọn một trong hai phương án: Trở về với người vợ cũ sẽ được đề nghị phong tặng danh hiệu anh hùng hoặc là cứ ở với người vợ mới thì tổ chức không chấp nhận đề xuất danh hiệu lên cấp trên. Vương Đình Nhỏ đã chọn phương án hai... Ông Trần Quang Đạt nói: “Bây giờ nghỉ hưu rồi mình mới có thời gian đi xác minh chuyện cũ làm bằng được danh hiệu anh hùng cho cậu ấy”.

Để biết rõ thực hư câu chuyện của anh Vương Đình Nhỏ, chúng tôi đã tìm về xã Kỳ Đồng gặp bà Lê Thị Nhưng, bà Nhưng đã lấy chồng về đây. Nay đã bước sang tuổi cao niên. Bà Nhưng vẫn dành những lời tốt đẹp nhất cho anh Vương Đình Nhỏ. Chúng tôi gợi ý và động viên mãi bà mới hé một phần bí mật của những phút “xao lòng” thời anh Nhỏ đi công tác xa. Sau khi thỏa thuận ly hôn, tài sản có ngôi nhà ba gian, anh để lại cho mẹ con mà không đòi hỏi thứ gì. Khi tui lấy chồng về đây cách cả ngày đường anh Nhỏ vẫn về thăm con mấy lần. Đều cho mẹ con tui tiền và quần áo. Một hôm chồng đi vắng tôi có làm thịt con gà mời anh ở lại ăn cơm, anh nhìn tui mắt rưng rưng rồi lặng lẽ ra đi... hồi trước anh phá bom ở Cầu Trí tui tìm ra thấy lễ truy điệu anh Nhỏ có cỗ quan tài sơn son tui đã khóc ngất đi. Sau này khi nghe anh chết bom ở Lao Bảo tui cũng khóc mất mấy ngày. Có mấy lần tui rất muốn vô trong đó thắp cho anh nén hương mà không đi được. Anh Nhỏ là người dũng cảm và có công mà nay chết rồi vẫn không được hưởng chế độ chi. Tui thương anh lắm...”.

Như vậy, câu chuyện Vương Đình Nhỏ vì say mê một cô gái kém mình 26 tuổi đã bỏ vợ ở quê để sống bất hợp pháp là điều không đúng sự thật. Bộ Tư lệnh Công binh đã tặng mẹ con chị Luận ngôi nhà tình nghĩa đàng hoàng. UBND tỉnh Hà Tĩnh đã làm văn bản đề nghị lên Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT cho Vương Đình Nhỏ - người chiến sỹ phá bom gan dạ dũng cảm có công bậc nhất ở Ngã Ba Đồng Lộc. Gia đình bè bạn những người biết về công lao của Vương Đình Nhỏ và cả linh hồn ông ở suối vàng đang chờ đợi tin vui ấy.

Nay đã là năm 2025, danh hiệu anh hùng đã được truy tặng. Chỉ có danh hiệu liệt sĩ cho Vương Đình Nhỏ còn bỏ ngỏ. Đó là lỗi của chính quyền do những người phải chăng bận rộn chưa kịp làm thời ấy?!

Hà Tĩnh, tháng 5/2025

V.M.C