Đã 65 năm trôi qua nhưng âm vang ngày giải phóng thủ đô Hà Nội (10/10/1954) vẫn còn vọng mãi. Đó là bản hòa ca, hùng ca của những đoàn quân tiến về năm cửa ô như năm cánh sao vàng giữa những rừng hoa, rừng cờ với bao gương mặt hân hoan, bao vòng tay thân thiết. Có những người lính vẫn mang trên mình áo trấn thủ Điện Biên, vẫn đôi dép lốp cao su, vẫn màu da sốt rét rừng tái mét. Những nụ cười, những ánh mắt đã bừng sáng lên dào dạt niềm vui chiến thắng từ  “Thủ đô gió ngàn” của chiến khu Việt Bắc giờ đã trở về giải phóng thủ đô ngàn năm văn hiến Hà Nội, một thủ đô có cả bề dày lịch sử phong phú. Từ mùa thu năm 1010, Lý Công Uẩn đã chọn mảnh đất đắc địa “Rồng cuộn, Hổ ngồi” từ bờ con sông Hồng làm kinh đô của nước Đại Việt. Ta vẫn còn nghe âm vang lời “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn khẳng định: “Đại La ở giữa khu vực trời đất có thế rồng cuộn, hổ ngồi; Ở giữa nam bắc tây đông hình thế núi sông sau trước, đất rộng mà bằng phẳng, chổ cao mà sáng sủa dân cư không khổ về ngập lụt, muôn vật rất thịnh mà phồn vinh xem khắp nước Việt  chỗ ấy là nơi hơn cả. Thực ra là  chỗ hội họp của bốn phương, là nơi thượng đô của  kinh sư muôn đời”. Và nhà vua đặt tên gọi Thăng Long thêm điềm lành rồng vàng bay lên. Đây không phải là vùng đất mới lạ mà chính là sự “trở về” với cội nguồn, về vùng đất in đậm chiến công từ Thánh Gióng đánh giặc Ân, đến Ngô Quyền người anh hùng đại thắng quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng chấm dứt ngàn năm Bắc thuộc đống đô tại Cổ Loa mở ra thiên niên kỷ mới. Hà Nội là nơi lắng hồn thiêng sông núi ngàn năm được Đảng ta và Bác Hồ lựa chọn làm thủ đô của nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa vào ngày 02/09/1945.  Chúng ta vẫn còn nghe âm vang vọng lại lời dặn dò thân thiết của Bác Hồ với đồng bào Hà Nội: “Tám năm qua chính phủ đã phải xa rời thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa, nhưng lòng chính phủ vẫn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình được thắng lợi. Chính phủ ta lại trở về với thủ đô với đồng bào, muôn dặm một nhà vui mừng khôn xiết”.

Đoàn quân tiến vào Thủ đô - Ảnh: Tư liệu

        Chúng ta vẫn còn nghe âm vang những giây phút tháng ngày cảm động ấy. Nhà thơ Tố Hữu đã trào lên cảm xúc: “Giữa thủ đô - Cụ Hồ về - Bộ đội - Tiến vào năm cửa ô - Về đến đây rồi Hà Nội ơi - Người đi kháng chiến tám năm trời - Hôm nay về lại đây Hà Nội - Ràn rụa vui lên nước mắt cười”. Với “Cảm xúc tháng 10” nhà thơ quân đội Tã Hữu Yên đã diễn tả trào dâng mênh mông lan tỏa lại thắm thiết cận cảnh những hình ảnh xúc động ngàn năm có một với bao đợi chờ thương nhớ. Phút giây 36 phố phường trẻ lại, những ngã đường trẻ lại hồi sinh, phồn sinh với sức gió của dân tộc và thời đại. Nhà thơ viết : “Không thể nói trời không  trong hơn - Và mắt em xanh khác ngày thường - Khi đoàn quân kéo về mùa thu ấy - Nhịp trống rung ba mưới sáu phố phường”. Và đây, thân thiết, xúc động biết bao, tự hào biết bao hòa trong “Cảm xúc tháng 10” với hình ảnh: “Mẹ đứng hàng đầu rưng rưng nước mắt - Xốn xang mẹ thầm gọi các con - Anh chiến sĩ mến thương nhìn mẹ -Nghe niềm vui  ấm cả tâm hồn…”. Cùng hòa chung trong bài ca âm vang khải hoàn ấy, chúng ta lại nhớ đến bài hát “Tiến về Hà Nội” của nhạc sĩ Văn Cao viết từ năm 1949. Với sự nhạy cảm trực giác của một nghệ sĩ, lúc đó ông cũng là chiến sĩ của Hội văn hóa cứu quốc, Văn Cao đã tiên đoán cảnh tượng 5 năm sau với một khí thế: “Trùng trùng quân đi như  sóng - Lớp lớp  đoàn quân tiến về - Chúng ta đi nghe vui lúc quân thù đầu hàng - Cờ ngày nào tung bay trên phố”. 

        Để có một ngày đại quân chiến thắng trở về  Hà Nội, những người lính thủ đô đã từng quyết tử cho tổ quốc quyết sinh trong mùa đông năm 1946. Vẫn còn in dấu  hình ảnh người chiến sĩ áo trấn thủ, mũ ca lô tay lăm lăm bom ba càng đã giành giật với từng góc nhà, ngõ phố. Sau 2 tháng cầm chân quân giặc trước khi lên chiến khu vẫn giữ niềm tin sắt son ngày trở lại thủ đô mà nhà thơ Tạ Hữu Yên đã viết: “Đêm, cái đêm rút qua gần cầu - Anh, anh đã hẹn ngày mai trở lại - Sóng sông Hồng vỗ bờ hát mãi - Đỏ niềm tin là khúc khải hoàn ca.” Cũng trong những ngày máu lửa ấy, những người lính của trung đoàn thủ đô ra đi vẫn mang canh cánh trong lòng nỗi nhớ một thủ đô yêu dấu về tình yêu Hà Nội luôn thường trực. Nhà thơ Hoài Anh người chiến sĩ của đoàn quân ấy đã từng da diết: “Ta mang 36 phố phường đi kháng chiến - Chín năm rừng lòng vẫn thủ đô” (Nhớ ngày Thủ đô kháng chiến). Trở về Hà Nội trong ngày vui chiến thắng, lòng người lính không yên khi nhớ về những đồng đội thân yêu đã nằm lại chiến trường. Và chiến thắng hôm nay có bao xương máu hy sinh của những người vắng mặt trong thơ Nguyễn Đình Thi: “Nằm lại những chân rừng đầu núi - Hôm nay bao đồng đội đâu rồi”. Ôi, có chiến thắng nào mà không  trải qua bao mất mát. Trong bước chân rầm rập của bước quân hành hôm nay có cả bước chân  những người đã mất: Bước chân qua những cánh rừng sốt rét qua ngổn ngang chiến hào Điện Biên Phủ mà các anh “Lấy thân mình đo từng thước đất”; Qua những chiến dịch những đêm đốt đuốc đường rừng của những đoàn dân công hỏa tuyến. Cả nước chung sức đánh giặc. Cả nước hướng về Hà Nội để có một ngày: “Nước Việt Nam từ máu lửa - Rũ bùn đứng dạy sáng lòa” (Đất nước - Nguyễn Đình Thi). Cũng  chính người thi sĩ này hơn chín năm về trước đã sáng tác bài hát bất hủ “Người Hà Nội” với bao khí phách mang cả sức mạnh lịch sử ngàn năm khẳng định một thế đứng Hà Nội, một bản lĩnh cốt cách con người Hà Nội: “Đây Hồ Gươm - Hồng Hà - Hồ Tây - Đây lắng hồn núi sông ngàn năm - Đây Thăng Long, đây Đông Đô, đây Hà Nội..”. Ôi, “Người Hà Nội” - Con người mà: “Chẳng thanh cũng thể hoa Nhài - Chẳng lịch cũng thể là người Tràng An”. Thủ đô chính là nơi đại diện cho nền văn hóa của một quốc gia là nơi hội tụ tinh hoa của một dân tộc, một đất nước. Thì đây ngày 10/10/1954 chính là một dấu mốc son chói lọi trong lịch sử huy hoàng của thủ đô. Ngày này cũng trở thành mốc son trong lịch sử xây dựng và phát triển thủ đô, đánh dấu một bước ngoặt to lớn, mở ra thời kỳ phát triển mới hết sức vẻ vang của lịch sử Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội hoàn toàn thoát khỏi đế quốc thực dân. Từ đây hào khí Thăng Long lại mở ra những trang mới không chỉ xây dựng mà còn bảo vệ thủ đô qua 12 ngày đêm với một “Điện Biên Phủ trên không”. Những con rồng lửa cất cánh bay lên từ bệ phóng của thu đô văn hiến, thủ đô của hòa bình bắn cháy pháo đài bay B52 của giặc Mỹ…

        Trong những ngày mùa thu lịch sử này đi giữa thủ đô lòng ta dạt dào bao âm hưởng. Có chiều sâu của hồn phố cổ. Ngoài 36 phố phường có thêm phố thứ 37 là Phố Phái, là phố trong kí ức hoài cổ của họa sỹ tài danh Bùi Xuân Phái dành trọn cả đời mình để vẽ phố cổ để “trùng tu” lại những vẻ đẹp có thể rồi biến mất. Hà Nội luôn lưu những  ký ức đã thành máu thịt từ những hàng cây phượng vĩ của phố Lý Thường Kiệt, những hàng cây sao đen cao vút phố Lò Đúc, vòm sấu xanh um phố Trần Hưng Đạo và đặc biệt  Hồ Hoàn Kiếm có hai loại cây đặc trưng: Cây Liễu gợi nhớ bởi dáng cong thướt tha và cây Lộc Vừng xuân thu nhị kỳ ra hoa đỏ sậm cả một góc hồ. Hai loại cây ấy như biểu tượng cho hai tính cách của con người Hà Nội: vừa kín đáo, uyển chuyển duyên dáng, vừa tài hoa phong nhã sống an nhiên và điềm tỉnh nhưng lại vô cùng tinh tế phong lưu. Vẫn còn nhớ tiếng  leng keng tàu điện, tiếng rao của những món quà vặt trong đêm. Một Hà Nội chưa đi xa đã nhớ, thì xa rồi lại càng: “Nhớ phố  Khâm Thiên rợp bóng cây, tiếng ve ru  những trưa hè - Và nhớ những công viên vừa mới xây - Bước chân em chưa mòn lối - Ôi nhớ Hồ Gươm xanh thắm - Nơi tháp rùa nghiêng soi bóng - Thành cũ Thăng Long hồ nước non thiêng , còn lắng đâu đây, dấu xưa oai hùng, Hà Nội ơi!” (Nhớ về Hà Nội - Hoàng Hiệp)

        Hà Nội ơi! 65 năm từ ngày giải phóng thủ đô khuôn mặt phố phường đã có bao đổi thay, 65 năm gần bằng tuổi cả một đời người. Nhưng âm vàng những ngày giải phóng thủ đô vẫn còn mới mẻ rạo rực, hân hoan, hào hứng không chỉ trong những bản nhạc thước phim mà còn trông cả bao ký ức con người. Những ký ức mà bao giờ cũng được khơi dậy từ âm điệu da diết của tâm hồn, của âm hưởng cuộc sống mới, hòa chung sắc thanh của thiên nhiên mùa thu Hà Nội. Tất cả cùng ngân vang vọng xa như câu hát thiết tha mà nhạc sĩ Hoàng Hiệp nói hộ chúng ta với bao mến thương Hà Nội - Thủ đô trái tim của cả nước: “Dù có đi bốn phương trời - Lòng vẫn nhớ về Hà Nội - Hà Nội của ta thủ đô yêu dấu - Một thời đạn bom - Một thời hòa bình..”

N.N.P