Giá từng thước đất

Năm mươi sáu ngày đêm bom gầm pháo dội

Ta mới hiểu thế nào là đồng đội

Đồng đội ta

                   là hớp nước uống chung

Nắm cơm bẻ nửa

Là chia nhau một trưa nắng, một chiều mưa

Chia khắp anh em một mẩu tin nhà

Chia nhau đứng trong chiến hào chật hẹp

Chia nhau một cuộc đời, chia nhau cái chêt

Bạn ta đó

          chết trên dây thép ba tầng

Một bàn tay chưa rời báng súng

Chân lưng chừng nửa bước xung phong

Ôi những con người mỗi khi nằm xuống

Vẫn nằm trong tư thế tiến công

Bên trái: Lò Văn Sự

Bên phải: Nguyễn Đình Ba

Những đêm tiến công, những ngày phòng ngự

Có phải các anh vẫn nằm đủ cả

Trong đội hình đại đội chúng ta?

Khi bạn ta

          lấy thân mình

                             đo bước

Chiến hào đi,

Ta mới hiểu

          giá từng thước đất

Các anh nằm đây

Trận địa là đây

Trận địa sẽ không lùi nửa thước

Không bao giờ, không bao giờ để mất

Mảnh đất

Các anh nằm.

                   1954 - 1961

                   CHÍNH HỮU                     

Ngày 7/5/1954, Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng (Ảnh: tư liệu)

Lời bình:

Nhà thơ Chính Hữu là người lính trực tiếp tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Bài thơ “Giá từng thước đất” được ông viết từ năm 1954 đến 1961 mới hoàn thành. Thời gian để ngẫm ngợi, lắng lại những xúc động. Thơ Chính Hữu thường có tứ, câu chữ dồn nén nhiều dư ba. Nếu như bài thơ “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên” của nhà thơ Chính Hữu là một tráng ca hào hùng nóng hổi, kích thích hưng phấn lòng người, nhịp thơ cuộn chảy thì “Giá từng thước đất” của Chính Hữu nghiêng về phía bi tráng nhiều quặn thắt. Ở đây chân dung người lính hiện lên thật cụ thể có cả những tên người: Lò Văn Sự, Nguyễn Đình Ba... Đồng đội theo nhà thơ là: Hớp nước uống chung - Nắm cơm bẻ nửa. Tình cảm đồng đội được nâng dần lên từ những sinh hoạt bình thường đến lẽ tử sinh của một đời người: Chia nhau đứng trong chiến hào chật hẹp - Chia nhau cuộc đời, chia nhau cái chết. Cái cộng đồng thân thiết đó thật bình dị: Chia khắp anh em một mẫu tin nhà. Có lẽ đây cũng là nét đặc trưng của người lính thuần Việt đa số xuất thân từ nông thôn ra đi từ cộng đồng làng xóm, từ nếp nhà tranh sau lũy tre làng gắn bó mật thiết với nhau từ nhà rộng ra cả nước. Một mẫu tin tuy ngắn ngủi nhưng đó là cả một hậu phương vững chắc để chống chọi lại: Năm mươi sáu ngày đem bom gầm pháo dội. Viết trực tiếp về chiến tranh thật khó nhất là với thơ - một thể loại ở đó có độ kết tinh cao của ngôn ngữ. Ở đây nhà thơ viết về cái chết của đồng đội với một giọng thơ hào sảng chứ không bi lụy: Bạn ta đó - chết trên dây thép ba tầng, câu thơ cắt ngang tạo hình rất ấn tượng. Chính Hữu đã phác họa vẻ đẹp hùng tráng của người chiến sĩ khó có tượng đài nào chạm khắc nổi: Một bàn tay chưa rời báng súng - Chân lưng chừng nửa bước xung phong, người lính hi sinh vẫn nằm trong tư thế tấn công. Sau này nhà thơ Lê Anh Xuân đã có tứ thơ khá hay về “Dáng đứng Việt Nam” của người chiến sĩ trong thời kỳ chống Mỹ: Và anh chết trong khi đang đứng bắn - Máu anh phun theo lửa đạn cầu vồng.

Nhịp điệu câu thơ trong bài “Giá từng thước đất”cấu trúc theo lối bậc thang tạo cho người đọc cảm giác đang chứng kiến trận địa giao thông hào chằng chịt và lấn dần từng thước đất mà: Bạn ta - lấy thân mình - đo bước. Tứ thơ vụt sáng khi mỗi thước đất được đo bằng sự hi sinh của từng người lính gối lên nhau rải trên mặt đất. Ngôn ngữ thơ quánh lại quyện lấy nhau tạo ra trường liên tưởng ám ảnh gợi nhiều suy nghĩ sâu sắc lay thức. Khổ cuối bài thơ câu thơ dồn ngắn lại, rồi đột ngột trải dài ra cô đọng đanh như một lời thề - cao hơn đó còn là lời hứa danh dự với người đã khuất.

Thơ Chính Hữu gợi nhiều hơn tả, dồn nèn và tung phá, chạm khắc và lung linh, chân thực và biến ảo. Sức công phá của bài thơ ông giống như khối bộc phá ngàn cân nén vào đội A1 và âm thầm cháy bằng dây cháy chậm. Những người hi sinh sẽ trẻ mãi với thời gian và từng thước đất sẽ sống mãi với non sông đất nước.

Nguyễn Ngọc Phú