CON ĐƯỜNG VỀ BẾN TAM SOA … 

                               (Tưởng nhớ Thi sĩ Xuân Hoài)

                                                                     Con đường về bến Tam Soa 
                                                                     Như câu thơ đẹp trải ra đón mời
                                                                                                                  Xuân Hoài
             
      Tròn mười bốn mùa xuân, thi sĩ Xuân Hoài về nơi cực lạc. Ông là một trong những ngôi sao sáng trong nền thơ đương đại Hà Tĩnh.
       Nhà thơ Xuân Hoài sớm nổi tiếng với bài thơ “Những ngôi sao” được tặng Giải khuyến khích trong cuộc thi thơ do báo Văn nghệ tổ chức năm 1969. Những tác giả đoạt giải cao năm ấy đã trở thành những thi sĩ lừng danh sau này: Phạm Tiến Duật với Lửa đèn, Tiểu đội xe không kính, Gửi em cô thanh niêng xung phong; Phan Thị Thanh Nhàn với Hương Thầm, Bế Kiến Quốc với Bên những dòng sông…Bài thơ “Những ngôi sao” mang âm hưởng anh hùng ca của một thời “một dây ná, một cây chông cũng tiến công giặc Mỹ” (Tố Hữu): Và như trong tiếng hát bờ dương/ có tiếng hát năm nào các anh ra trận/ những tiếng hát hành quân mỗi bận/…/ thế hiên ngang đứng trong đội ngũ/ soi sáng chúng tôi trong mỗi bước đường. Đọc kỹ sẽ nhận ra một giọng thơ thấm đẫm tình đời, dạt dào tình yêu quê hương đất nước: Mà khi hôn những búp tay mẫu giáo/ Tôi thấy hiểu mình hơn trong những chuyến ra đi / Nơi nghĩa trang vôi trắng cỏ xanh rì/ Tên chúng ta dù dừng trên mộ chí/ Nh¬=ưng tên Tổ quốc ta yêu quý/ Sẽ đẹp đời đời những lứa măng lên. Năm đó tôi tròn hai mươi tuổi. Bài thơ truyền cho tôi một một cảm xúc mạnh mẽ. Đến hôm nay, sau hơn năm mươi năm trải bao thăng trầm lịch sử và biến cố cuộc đời, cảm xúc đó vẫn còn vẹn nguyên như thuở ban đầu. 

Nhà thơ Xuân Hoài

     Ngày ấy, thi sĩ Xuân Hoài còn là một giáo viên trẻ dạy Toán  ở Trường cấp ba Cẩm Xuyên. Thầy Trần Ninh (Hà Quảng), một bạn thơ thân thiết hồi tưởng: “Xuân Hoài từng là một thầy giáo để lại nhiều ấn tượng đẹp đẽ trong bao lứa học trò xứ Nghệ…Cuộc đời anh không bằng phẳng như thơ anh. Lúc làm thầy giáo anh đã đấu tranh vì quyền lợi các em, nên không ít lần bị gây khó dễ cho con đường phấn đấu” (Hà Quảng - “Thanh thản một hồn thơ”). Sau  12 năm dạy học, Xuân Hoài chuyển sang hoạt động Văn học và Văn hóa chuyên nghiệp, từng đảm nhiệm nhiều trọng trách. Ở cương vị gì, ông cũng luôn tận tụy hy sinh, lại hết sức nhân văn nên được mọi người nể phục, yêu mến, mặc dù “Lúc làm lãnh đạo, tính cương trực (của Xuân Hoài) không hợp “gu” với nhiều quan chức địa phương. Một dòng đời chảy qua nhiều thác gềnh…” (Hà Quảng – bài đã dẫn).  Một cống hiến của Thi sĩ Xuân Hoài không thể không nhắc đến: Ông từng là Tổng biên tập đầu tiên của hai tạp chí văn nghệ văn hóa tỉnh nhà: Tạp chí Hồng Lĩnh và Tạp chí Văn hóa Hà Tĩnh. Nhưng có lẽ, niềm đam mê suốt đời và những cống hiến đáng kể nhất của ông vẫn là lĩnh vực thi ca. Ông đã trình làng 14 tập thơ và nhận được nhiều Giải thưởng văn học cao quý: báo Văn nghệ 1969, Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam vào các năm 1995 và 1998, Giải thưởng VHNT Nguyễn Du ba lần (1990, 1995, 2000)…
     Trong các thi phẩm của ông sau này, “Con đường về bến Tam Soa” là bài thơ được nhiều người yêu thích và nhắc tới khi nói về sự nghiệp thơ khá đồ sộ của ông. Hình như đó là biểu tượng, là hồn cốt thơ ông, một hồn thơ luôn gắn bó với quê hương. Tôi đã thuộc lòng bài thơ này ngay khi nó mới xuất hiện, và đã bình bài thơ đó bằng những lời có cánh sau đây: “Ai có dịp về Đức Thọ (Hà Tĩnh), đứng trên đồi Linh Cảm ngắm sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp (Huy Cận) của Ngàn Phố, Ngàn Sâu hay phóng tầm mắt xa hơn nhìn sang Thiên Nhẫn trùng trùng soi bóng xuống Tam Soa (Duy Thảo), hẳn sẽ hiểu một phần vì sao mảnh đất này sinh ra nhiều anh hùng hào kiệt: Phan Đình Phùng, Trần Phú, Nguyễn Thị Minh Khai…, lắm văn nhân thi sĩ: La Sơn Phu Tử, Hoàng Xuân Hãn, Huy Cận… như vậy. Bài thơ Con đường về bến Tam Soa của nhà thơ Xuân Hoài thiên về cảm hứng khác. Trước phong cảnh đẹp như tranh của quê hương, anh liên tưởng đến tình yêu trong sáng, thuỷ chung của mình và bao bạn bè cùng trang lứa: Người đi xa mấy năm ròng/ Chưa ai quên một khúc vòng con đê/ Cỏ xanh như chính lời thề… Trên con đường từ Vinh về bến Tam Soa – quê anh, hay trên con đường trở về quá khứ - một thời thanh xuân tươi đẹp, anh đã có một phát hiện khá độc đáo: Con đường về bến Tam Soa/ Như câu thơ đẹp trải ra đón mời. Dùng hình ảnh câu thơ ví với con đường hơi cầu kỳ, khập khiễng. Nhưng quả con đường về bến Tam Soa hơi lạ. Nó được đặt trên một con đê dài, phẳng, chạy song song với dòng sông La xanh trong, êm đềm, mơ mộng. Và phía bên kia cũng có một con đường chạy song song như vậy nhưng ngắn hơn, dễ liên tưởng đến câu thơ sáu - tám rất đỗi quen thuộc với tâm hồn người Việt. Hơn nữa cỏ hai bên triền đê luôn xanh mướt, xanh đến nỗi xui  anh muốn chọn chỗ ngồi với em việc gợi nhớ đến sức sống trào dâng của tuổi trẻ với mối tình đẹp như thơ hết sức tự nhiên.Tình yêu trong thơ Xuân Hoài nói chung và trong bài thơ  Con đường về bến Tam Soa luôn trong sáng, thuỷ chung, trọn vẹn. Đây là một nét riêng, rất riêng trong thơ tình Xuân Hoài. Là một nhà thơ nổi danh xứ Nghệ, từng giữ những trọng trách, Xuân Hoài có điều kiện đến nhiều vùng đất, tiếp xúc với nhiều lớp người, nhưng anh luôn giữ được mực thước trong giao tiếp và cả trong tình yêu: Anh như đò dọc đi hoài/ Bao xuôi ngược cũng không ngoài mặt sông. Phải chăng những phẩm chất tốt đẹp của người thầy giáo in đậm nét trong tâm hồn anh thời thanh xuân vẫn lưu lại trong hồn thơ anh suốt đời?”.  Nhận được lời bình, ông lấy làm tâm đắc lắm. Sau này ông đã đưa nó vào tuyển “Thơ Xuân Hoài” (Hội VHNT Hà Tĩnh, 9.2000).                                  
     Năm 1991, Nghệ Tĩnh tách tỉnh, nhà thơ Xuân Hoài về làm Chủ tịch Hội VHNT Hà Tĩnh và biên tập Tạp chí Hồng Lĩnh số đầu tiên. Sau đó ông chuyển sang làm Giám đốc Sử Văn hóa Hà Tĩnh và biên tập Tạp chí Hà Tĩnh số đầu tiên. Ông về hưu năm 2001. Năm năm sau, 8.3.2006, nhà thơ qua đời để lại lòng thương tiếc cho bao người thân và bạn bè, nhất là các văn nghệ sĩ tỉnh nhà.
     Giờ đây, hàng năm mỗi lần về Sơn Tân (quê cha mẹ), đi dọc con đê sông La tôi lại không cầm được nước mắt khi nhớ đến những câu thơ tài hoa của Thầy: Con đường về bến Tam Soa/ Như câu thơ đẹp trải ra đón mời. Hoặc khi về Kỳ Anh (nơi chôn rau cắt rốn của mình) đến Nghĩa trang liệt sĩ đền Chào, bất giác lại thầm thốt lên: Sao trên trời có những lúc lửa tắt/ Những ngôi sao Việt Nam đi đánh giặc/ Vẫn hành quân sáng rực bốn phương trời/ Cả những ngôi sao dừng lại vẫn ngời ngời. 

Văn nghệ sĩ Hà Tĩnh thực tế sáng tác tại ĐứcThọ năm 2015. Ảnh: TL

 CON ĐƯỜNG VỀ BẾN TAM SOA
                     

     Con đường về bến Tam Soa
Như câu thơ đẹp trải ra đón mời
     Xanh chi lắm cỏ đê ơi
Mà anh muốn chọn chỗ ngồi với em

     Đò ai thả giọng hò quen
Cho người trên bến muốn chen lời vào
     Nghìn năm chưa thỏa ước ao
“Người ơi” câu ví vẫn xao xuyến lòng

     Em như dòng nước xanh trong
Bao nhiêu bến hẹn bờ mong trải dài
     Anh như đò dọc đi hoài
Bao xuôi ngược cũng không ngoài mặt sông

     Người đi xa mấy năm ròng
Chưa ai quên một khúc vòng con đê
     Cỏ xanh như chính lời thề
Hai bờ đê gợi bước về vương vương
                                               1981

                                                   Xuân Hoài